Samozatrudnienie kierowców – powracający temat

Czy to się opłaca? Odpowiedzi powinien szukać każdy przedsiębiorca indywidualnie, uwzględniając m.in. liczbę kierowców, kraje wykonywania przewozów, wysokość wynagrodzenia, jak i formę prowadzenia działalności, czy też ponoszone ryzyko w zakresie transportowanych towarów.

Samozatrudnienie kierowców w transporcie międzynarodowym, jak każde rozwiązanie, obarczone jest pewnym ryzykiem, które należy oszacować przy podejmowaniu decyzji o zasadach współpracy z kierowcami.

Na początek warto w skrócie przypomnieć o różnicach pomiędzy zatrudnianiem w oparciu o umowę o pracę, a współpracy na zasadzie B2B. Umowa o pracę, zgodnie z art. 22 par. 1 Kodeksu pracy to nawiązanie stosunku pracy, poprzez który pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Konstytutywne cechy stosunku pracy odróżniające go od innych stosunków prawnych to: dobrowolność, osobiste świadczenie pracy w sposób ciągły, podporządkowanie, wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy ponoszącego ryzyko związane z zatrudnieniem w wyznaczonym miejscu i odpłatny charakter zatrudnienia.

Przechodząc do definicji samozatrudnienia, a tym samym przedsiębiorcy – zgodnie z Ustawą Prawo przedsiębiorców – przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą. Działalnością gospodarczą jest natomiast zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 12 lutego 2020 r. (V ACa 233/19) – do uznania określonej przedmiotowo działalności za działalność gospodarczą konieczne jest łączne zaistnienie trzech jej cech funkcjonalnych: zarobkowości, zorganizowania formalnego (czyli wyboru formy prawnej przedsiębiorczości) oraz ciągłości. Brak którejkolwiek z nich oznacza natomiast, że dana działalność nie może być zakwalifikowana do kategorii działalności gospodarczej.

Jak wiadomo teoria niekiedy ma mało wspólnego z praktyką. Na przykładzie polskich i niemieckich wyroków sądowych oraz kryteriów poszczególnych instytucji, chciałbym wskazać kryteria decydujące o rozróżnieniu zatrudnienia od samozatrudnienia. Analiza orzeczeń polskich sądów pozwala na wyodrębnienie najważniejszych cech stosunku pracy (wynikających bezpośrednio lub pośrednio z treści art. 22 KP). Zdaniem Sądu Najwyższego jest to:

• dobrowolność,
• osobiste świadczenie pracy o charakterze odpłatnym,
• wykonywanie pracy „pod kierownictwem” pracodawcy,
• ciągłość (trwałość) świadczenia pracy,
• fakt, że stosunek pracy jest stosunkiem starannego działania w odróżnieniu od zobowiązań rezultatu,
• ponoszenie przez pracodawcę ryzyka w procesie pracy.

Do kryteriów oceny i rozróżnienia zatrudnienia od samozatrudnienia w wyrokach niemieckich sądów, jak i kryteriach oceny przez organy celne oraz rentowe wskazywano na posługiwanie się własnym pojazdem i ponoszenie ryzyka za wykonywany transport – (SG Stuttgart – AZ: S 2 R 1023/13), posługiwanie się nieodpłatnie udostępnionym pojazdem daje podstawę do uznania, iż osoba jest zatrudniona, a nie sama prowadzi działalność. Ponadto sąd wskazał jako istotne kryterium możliwość i wykonywania transportów na rzecz innych podmiotów, a także ponoszenie ryzyka za wykonywane przewozy – (Landessozialgericht (LSG) Essen in seinem Urteil vom 22. Juni 2020 (Az: L 8 BA 78/18), rodzaj wykonywanych transportów, regularność tras, czas wykonywania przejazdów – (BSG, Urteil vom 19. 8. 2003 – B 2 U 38/02 R), ryzyko przedsiębiorcze, istnienie własnego lokalu przedsiębiorstwa, możliwość dysponowania własną siłą roboczą oraz zasadniczo dowolnie kształtowana działalność i godziny pracy (BSG, Urteil vom 18.11.2015, – B 12 KR 16/13 R -; Urteile vom 29.07.2015, – B 12 R 1/15 R – und – B 12 KR 23/13 R -; Urteil vom 29.08.2012, – B 12 KR 25/10 R).

Decydującym kryterium istnienia ryzyka jest to, czy własny kapitał lub własna praca są wykorzystywane z ryzykiem ich utraty – (BSG, wyrok z 25 kwietnia 2012 r., – B 12 KR 24/10 R), przy ocenie czynności kierowcy w świetle prawa ubezpieczeniowego, decydującym czynnikiem jest to, czy kierowca wykorzystuje do przewozu własny pojazd. Zgodnie z orzecznictwem BSG, za samozatrudnieniem może przemawiać korzystanie z własnego samochodu ciężarowego i związane z tym obciążenia w związku z innymi aspektami (BSG, wyroki z 22.06.2015 r. – B 12 KR 28/03 R – i 19.08.2003 – B 2 U 38 /02 R), narażenie na ryzyko, zwłaszcza w związku z wykonywaną działalnością przemawia za samozatrudnieniem tylko wtedy, gdy towarzyszy mu także większa swoboda w projektowaniu i określaniu zakresu i wykorzystania własnej pracy (BSG, wyroki 13 lipca 1978 r. – 12 RK 14/78 -, 4 czerwca 1998 r. – B 12 KR 5/97 R -, oba in juris, LSG Baden-Württemberg, wyrok z 21 listopada 2008 r. – L 4 KR 4098/06), ryzyko staje się realnym ryzykiem przedsiębiorczym tylko wtedy, gdy nie tylko nie ma dochodów lub wynagrodzenia z pracy z powodu braku pracy, ale także ponoszone są koszty inwestycji operacyjnych i/lub pracowników lub inwestycje, poczynione wcześniej pozostają nieskuteczne (LSG Badenia-Wirtembergia, wyrok z dnia 27 marca 2015 r. – L 4 R 5120/13 –, nv, LSG Nadrenia Północna-Westfalia, wyrok z dnia 10 grudnia 2009 r. – L 16 R 5/08).

Formułując umowę pomiędzy przedsiębiorstwem a kierowcą warto brać pod uwagę kryteria podlegające kontroli przez organy, a także utrwalone ww. kryteria w orzecznictwie. Umowa powinna zatem regulować następujące zagadnienia:

• odpowiedzialność za wykonywanie przewozów (kto odpowiada? Od kiedy? Za co? Jakie są granice odpowiedzialności? Czy kierowca posiada polisę OCP?),
• obowiązki i zobowiązania stron (doświadczenie, uprawnienia, sposób zapewnienia pojazdu, obowiązki kierowcy przed wykonaniem transportu – badanie stanu pojazdu i jego sprawności),
• zasady pozyskiwania zleceń i ich wykonywania (giełdy, zlecenia bezpośrednie),
• wykonywania transportów na rzecz innych zleceniodawców,
• organizacja transportów i ich planowanie,
• zasady określania wynagrodzenia,
• wprowadzenie kar umownych,
• określenie wymaganych dokumentów u kierowcy.

Im dokładniej określone zostaną w umowie obowiązki i uprawnienia stron tym mniej ryzykowne będzie możliwe kwestionowanie charakteru umowy przy ewentualnej kontroli. Istotne jest, aby umowa odzwierciedlała faktyczny charakter świadczonej usługi, a nie miała charakteru iluzorycznego i oderwanego od realiów „życia” w transporcie.

Widok pojazdów Zoll Amt oraz BAG powoduje zawsze lekki dreszczyk emocji u kierowców. Co będzie weryfikowane podczas kontroli u zachodnich sąsiadów w przypadku współpracy z naszymi kierowcami na zasadzie B2B? Przepisy w zakresie delegowania ustanawiane są dla zachowania minimalnych warunków pracowniczych na terenie pozostałych krajów UE w celu ochrony praw pracowniczych i stanowią de facto kryteria oceny przy kontroli. Informacje ze strony urzędów celnych oraz BAG w zakresie kontrolowania samozatrudnienia u kierowców dotyczą głównie:

1. zatrudnienia osób spoza UE bez tytułu na legalny pobyt,
2. badania u pracowników Mindestlohn (w zakresie niestosowania tego kryterium mamy już potwierdzenie z Zoll Amtu),
3. badania prawdziwości dokumentów uprawniających do jazdy (głównie prawo jazdy),
4. nielegalnego pobierania świadczeń socjalnych.

link do źródła: https://www.deutsche-rentenversicherung.de/DRV/DE/Experten/Arbeitgeber-und-Steuerberater/summasummarum/Lexikon/S/scheinselbststaendige_arbeitnehmer.html  (zrób QR kod)

Podsumowując, niemieckie organy nie mają interesu prawnego w ustalaniu samozatrudnienia polskiego kierowcy, gdyż ich interesem jest dbanie o prawidłowość odprowadzania składek na terenie Niemiec. Ponadto zasady właściwego ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia socjalnego reguluje Rozporządzenie 883/2004, zgodnie z którym właściwe będzie ustawodawstwo polskie.

Czy samozatrudnienie w transporcie jest możliwe – odpowiedź brzmi tak. Jak każde rozwiązanie obarczone jest pewnym ryzykiem, które należy oszacować przy podejmowaniu decyzji o zasadach współpracy z kierowcami. Istotne jest jednak aby umowa oraz wszelkie okoliczności towarzyszące współpracy zostały dokładnie sprecyzowane oraz określone przy uwzględnieniu wytycznych i kryteriów wykształconych przez utrwalone orzecznictwo sądów.

Formułując umowę pomiędzy przedsiębiorstwem a kierowcą warto brać pod uwagę kryteria podlegające kontroli przez uprawnione do tego organy, a także utrwalone kryteria w orzecznictwie.

Autor

 

Maciej Niedziałkowski

Kancelaria Prawna Niedziałkowski & Partners S.K.A.

Radca Prawny. Absolwent kierunku Magister des Rechts prowadzonego wspólnie przez WPiA Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz przez Europejski Uniwersytet Viadrina we Frankfurcie nad Odrą. Specjalizuje się w bieżącej obsłudze prawo-podatkowej klientów korporacyjnych z branży TSL oraz nieruchomości.